Inmiddels ben ik alweer ruim een week in Sarajevo en voel ik me uitgerust. Ik voel zelfs alweer de kriebels om op pad te gaan. Toch wil ik eerst het verhaal afmaken. Daarom schrijf ik nu, terwijl ik lui op de bank hang, een blog over de laatste week. Een blog over verborgen schatten in Bosnië en Herzegovina. Even denken hoor, waar was ik eigenlijk gebleven? Vlašić, daarna kwam de luie video blog over Lisac en Lisote planina met zelfs een stukje Tvrtkovac. Hmmm. Ok, ik ga verder vanaf Tvrtkovac. Vanaf 22 Oktober.
Na een nacht in de tuin van planinarski dom Pepelari te hebben gekampeerd, een uitputtende rustdag met kneiterharde Bosnische muziek, bergen met eten, liters rakija, uitbundig gefeest, gezang en gedans en een extreem korte, onrustige nacht (gaan die dronken mannen me wel echt met rust laten?), ging ik zondag 22 oktober samen met een gids op pad. Ik had werkelijk waar niet gedacht dat hij in staat zou zijn zo vroeg klaar te staan, dus ik had hem toegezegd dat ie best mee mocht lopen.
Tvrtkovac
Natuurlijk werkt het zo niet. Ik mag dan wel het halve land zijn doorgewandeld, op het moment dat een gids met je meeloopt, word je op sleeptouw genomen. Nou goed. Dat ik liever alleen loop begrijpt nagenoeg niemand en ik had immers toegezegd. Dus, pompiedom, samen op pad. Dat dit stuk van de route iets lastiger was, bleek al snel uit de ietwat minder adequate markering. Er zijn wel routes en ook wel wegwijzers, maar zonder kaart, GPS of gids is het lastig. Tenzij je de weg kent. Van Pepelari naar de top van Tvrtkovac is 2 a 3 uur lopen. Een ongelooflijk mooi stuk door bossen, langs velden en zelfs een rotsig lekker steil klauterstukje. Heerlijk.
Op de top begon mijn gids (ben zijn naam vergeten, sorry) uitgebreid uit te leggen hoe de route verder ging. Half in het Duits, half in het Bosnisch. Aha, hij ging zelf een andere kant op. Mooi. Ik begreep hem prima, echt aan zijn beschrijving lag het niet, maar het is gewoon heel erg lastig om een routebeschrijving zonder kaart in de praktijk te brengen. Dus ik liep binnen een half uur verkeerd.
Ponijeri
Het stomme is dat ik precies weet waar ik fout ben gelopen, maar ik was te eigenwijs om terug te gaan met als gevolg dat ik na een hels, wilde afdaling urenlang over een onverharde weg liep. Tja. Makkelijk lopen met best wel mooie uitzichten, maar toch jammer dat ik de echte echte wandelroute gemist heb. Hoe het ook zij, ik ben op de plaats van bestemming gekomen en kreeg een slaapplaats in het zomerhuis van twee ontzettend lieve mensen.
De lieve mensen, Milica en Drago, bleven speciaal voor mij ook in hun zomerhuis slapen. Om me gezelschap te houden, want ja het is natuurlijk “no good” om aleen te zijn. Nouja en misschien ook een beetje vreemd om een willekeurige wandelaar zomaar de sleutels van je weekendhuis te geven. Ik begrijp dat goed. Milica bleef maar met lekkernijen aankomen terwijl ik met Drago een gesprek in het Duits voerde. Dit is de tijd van de rozenbottels, Šipak. Ze maken er een geweldig jam-achtig smeersel (pekmez) van dat veelal op een pannenkoek, palačinke (a?) wordt gegeten. Verrukkelijk!
Bobovac
Ik wilde graag van Ponijeri via Perun naar Vareš lopen. Een vriendin uit Sarajevo heeft vorig een blog over haar wandeltocht over deze berg geschreven en hij (Perun) zou onderdeel van de Green Trail zijn, dus vervolgde ik mijn weg richting Bobovac, het begin van de Perun overschrijding én een bijzondere historische plek vanwege het fort. Of kasteel. Of de overblijfselen van een oud dorp. De rondleiding stelde helaas niets voor, er werd slechts een deur van een gerestaureerde kerk voor me open gedaan. Verder moest ik het zelf uitzoeken. Dat heb ik helaas nog niet gedaan, maar ik zal voor jullie een link toevoegen, want het is echt een interessante omgeving.
Sowieso is (centraal) Bosnië (en Herzegovina) machtig interessant als het op cultuur en geschiedenis aankomt. Zoveel verborgen schatten. Van stećci tot Romeinse bruggen, van de Bogomielen tot het Ottomaanse koninkrijk, het Oostenrijks-Hongaarskoninkrijk en natuurlijk Joegoslavië. Er is heel veel meer dan de oorlog van twintig, vijfentwintig jaar geleden. Wist je bijvoorbeeld dat ’s werelds grootste piramide in Bosnië en Herzegovina te vinden is? Het is een ietwat dubieus verhaal, zeker voor een nuchtere Hollander die hoogst waarschijnlijk niet in ondergrondse helende krachten gelooft en waarschijnlijk niet zo’n zin heeft om de evolutie theorie te verwerpen (ruim 12000 jaar geleden zou er al een bijzonder ver ontwikkelde beschaving zijn geweest…), maar het feit is dat er piramides zijn. Ik ben er (nog) niet geweest, dus ik heb geen foto’s, maar wel een link met meer informatie. Moet je voor de grap ook dit artikel lezen. Waar of niet waar, het is een interessante ontdekking.
Perun
Dankzij de Gps-track van die vriendin uit Sarajevo vond ik moeiteloos mijn weg over Perun. Aan het mooie weer was helaas een einde gekomen, de winter greep zijn kans en strooide wat sneeuw over de bergen uit. In het dal van Vareš was het vooral regen. Heel veel regen. Na een nacht in de tuin van een visrestaurant, kwam een kennis me ophalen om bij hem thuis een beetje op te warmen. Vorig jaar ontmoetten we elkaar bij Donje Bare, waar ik eveneens voor het slechte weer aan het schuilen was.
Evelin is een gids van Green Visions, een bedrijf dat fiets-, wandel- en culturele tours in de Dinarische Alpen aanbiedt. Dit is serieus een goede optie voor iedereen die niet graag op eigen houtje op pad gaat. Ondertussen ken ik een aantal van de Green Visions gidsen en dit zijn stuk voor stuk (jonge) open-minded mensen waar ik het bijzonder goed mee kan vinden. Het is grappig, want over het algemeen doen gidsen ongelooflijk moeilijk over het feit dat ik alleen ben, op FiveFingers wandel en de omgeving niet ken. Veel gidsen zijn toch een beetje van de oude stempel en zijn erg gehecht aan hun status. Bij Evelin is dat totaal niet zo. Het was fijn om eindelijk met iemand te kunnen kletsen die er dezelfde ideeën op na houdt. Iemand met gelijke interesses en iemand die mij niet ofwel op een voetstuk plaatst ofwel afkeurt/waarschuwt/bang maakt. Een verademing!
Zvijezda
Samen stippelden we een route uit voor het vervolg van mijn tocht. Ik wilde graag zo min mogelijk verhard naar Olovo lopen en Evelin was nieuwsgierig naar een oude Romeinse brug die ergens tussen Vareš en Olovo zou moeten liggen. Na een uitgebreide Googlespeurtocht en talloze kaarten te hebben bestudeerd, leken we een plan te hebben. We hadden een route langs verborgen schatten in Bosnië en Herzegovina. Via Zvijezda zouden we aan de hand van houthakkerspaden dwars door de bossen bij het begin van de Orlja kloof moeten kunnen komen. Daar ergens hoopten we de brug te vinden en zou ik mijn weg via de naar Olovo vervolgen.
Zo gezegd, zo gedaan. Doordat Evelin de omgeving kent en de taal spreekt konden we ons goed informeren over de mijnen. Helaas is ook dit gebied ermee bezaaid. Je kan hier echt niet zomaar door de bossen struinen. Bovendien staat Zvijezda erom bekend er te verdwalen. Zvijezda was ooit de geliefde van Perun, maar liet hem in de steek voor een kleinere berg. Vervolgens werden er wat vloeken en verwensingen heen en weer gesmeten waaronder dat eenieder die zich op Zvijezda waagt, zal verdwalen. Aldus de Slavische mythologie.
Wij wisten aardig goed onze weg te vinden, maar deden er langer over dan gepland. Met een bivak halverwege en wat heen en weer geslinger, bereikten we de tweede dag de brug. Een juweeltje. Evenals de kloof, zo gaaf om zulke mooie plekken te ontdekken. Ik zal deze route later op mijn Outdooractive platform publiceren en er een uitgebreider verhaal over schrijven, maar voor nu moet je het even met de foto’s doen.
Olovo
Het laatste stuk naar Olovo liep ik alleen verder over de weg, Evelin moest terug naar Vareš en ik wilde de laatste uurtjes daglicht gebruiken om wat meters te maken. Het zou mogelijk moeten zijn om via een topje door de bossen een stuk af te snijden, maar ik vond het wel even best. Bovendien zat de donkere lucht me op de hielen en zijn de dagen kort. De weg liep door een kloof, ontzettend mooi. Waarschijnlijk fantastisch om te kanoën en ook rotsklimmen zal zeer zeker mogelijk zijn. Olovo is omgeven met steile rotswanden en wordt doorkruist door een rivier. Als het goed is, zitten er een aantal grotten die de moeite waard zijn om te bezichtigen én ik zag zelfs een museum. Kortom, een plek om nog eens terug te komen.
Dat is een beetje mijn insteek. Ik vind het lastig om twee dingen tegelijk te doen. Als in, wanneer ik een voettocht maak, heb ik geen geduld of geen ruimte voor allerlei bezienswaardigheden. Wanneer ik een roadtrip of dagtochtjes vanaf één vaste plek maak, wil ik het liefst iedere kerk, klooster, museum, grot en top zien, maar heb ik geen zin in lange wandelingen met bivakken en zo. Het is een heel andere beleving, een ander soort reis. Daarom voel ik me inmiddels niet meer bezwaard dat ik nu de attracties over sla.
Net op tijd vond ik een plekje voor mijn tent en kroop lekker vroeg mijn slaapzak in. Een storm joelde door de vallei, maar ik was te moe om me daar druk over te maken. Wat is het ergste dat kan gebeuren? Nou en zelfs dan is er vast wel een oplossing. Welterusten.
Opnieuw een juweeltje van een tocht. Kanttekening: ik heb dat piramide verhaal indertijd langs alle kanten bekeken en durf te stellen dat het een hoax is. Het heeft wel leven in de brouwerij gebracht in Visoko, maar daar is alles mee gezegd. https://www.smithsonianmag.com/history/the-mystery-of-bosnias-ancient-pyramids-148990462/
Nog even ter aanvulling op de zg. piramides van Visoko: https://archyfantasies.com/2016/02/22/the-pyramids-that-are-not-the-bosnian-pyramids/ Verder ga ik niet, zonde van de tijd en bovendien ver bezijden al het moois dat je door wandelt, beleeft en beschrijft.